Cà gai leo hay còn được gọi là cà gai dây, cà vạnh, cà
lù, cà bò và có tên khoa học là Solanum procumbens thuộc họ Solanaceae.
Loài cây này thường được trồng rộng rãi ở các tỉnh miền Bắc và miền Trung Việt
Nam. Tìm hiểu về công dụng và cách sử dụng cây cà gai leo thông qua bài viết dưới
đây.
1. Cây cà gai leo là gì?
Cà gai leo thuộc loài cây leo nhỡ, chia nhiều
cành, có chiều dài trung bình từ 60 - 100 cm. Lá cây cà gai leo có màu xanh, mọc
so le, hình trứng hoặc thuôn dài, dưới gốc lá hình lưỡi rìu hay hơi tròn, mặt
dưới lá hình sao có nhiều lông mềm, màu trắng nhưng không bị nhám, mặt trên của
lá có gai. Cây cà gai leo ra hoa từ tháng 4 đến tháng 9 và kết quả vào tháng 9
đến tháng 12.
Cây cà gai leo cho quả mọng, bóng, màu đỏ, hình cầu đường
kính của quả dao động từ 7 - 9 mm. Hạt màu vàng nhạt, dạng thận hình đĩa, kích
thước 3 x 2 mm. Đối với loại cà gai leo có nhiều gai thì sẽ có cành xòe rộng.
Cà gai leo là loài cây được xem là cây thuốc nam
có vị hơi the, tính ấm, có tác dụng giải độc gan tốt nhất hiện
nay. Cà gai leo là một vị thuốc nam quý được Y Học Cổ Truyền ghi nhận về tác dụng
ổn định tế bào gan, tăng cường chức năng của gan. Ngày nay Y Học Hiện Đại đã
nghiên cứu, chứng minh cà gai leo có những hoạt chất quý cho gan. Đặc biệt vị
thuốc này có tác dụng hỗ trợ điều trị viêm gan B rất hiệu quả. Cà gai leo là một
trong số ít những vị thuốc nam có tác dụng tốt cho bệnh nhân mắc viêm
gan B (Cây được đặc biệt chú ý bởi hiệu quả của nó trong hỗ trợ điều
trị viêm gan B do trong cây có chứa các hoạt chất kháng virus viêm gan B rất mạnh.
Ngày nay, các nhà khoa học đã phát hiện ra chỉ từ sau 6 đến 8 tháng sử dụng nước
sắc cây cà gai leo liên tục là bệnh có thể chuyển về âm tính).
Cách phân loại cà gai leo cũng hết sức phong phú:
- Dựa
vào màu sắc của hoa cà gai leo mà người ta chia làm hai loại đó là cà gai
leo hoa trắng và cà gai leo hoa tím. Trong đó, cà gai leo hoa trắng với
dây nhỏ hơn được sử dụng nhiều trong ngành công nghiệp dược phẩm để chế biến
thuốc, trong khi loại hoa tím với dây lớn thì được ít sử dụng hơn chủ yếu
được người dân trồng để làm hàng rào.
- Dựa
theo vùng miền người ta chia cà gai leo làm hai loại là cà gai leo miền
Trung có thân cây cằn cỗi, màu nâu đất rất cứng cáp, cà gai leo miền Bắc
và miền Nam thường có màu xanh, bụ bẫm, dễ trồng và dễ săn sóc.
- Dựa
theo đặc điểm tính chất có thể phân thành cà gai leo khô và cà gai leo
tươi.
Cà gai leo có chứa một số thành phất chất hóa học quan trọng
như: Flavonoid, saponin, sterol, acid amin, alkaloid,... Đồng thời,
phần lá và rễ cà có nhiều dược tính hỗ trợ cho sức khỏe con người như: Solamnia
A, Solamnia B, glycoalkaloid, cholesterol, 3beta hydroxy 5 alpha
pregnan 16 on, dihydro lanosterol... Vì vậy, cà gai leo có rất nhiều công dụng
trong chữa bệnh.
2. Công dụng và cách dùng cà gai leo
Như đã nói ở phần trên, cây cà gai leo có rất nhiều tác dụng
đối với sức khỏe của mỗi chúng ta. Bộ phận thường được sử dụng để chữa bệnh nhất
là rễ (thích gia căn), dây (thích gia đằng). Rễ, cành lá và cả quả, thu hái
quanh năm, rửa sạch, thái nhỏ, phơi hay sấy khô để sắc uống hoặc cũng có thể
dùng khi tươi.
Cà gai leo có công dụng tuyệt vời với sức khỏe người bệnh
Thành phần hóa học chính của cây cà gai leo ở rễ có
alcaloid, tinh bột, flavonoid, ở dây có alcaloid. Cây được dùng trị phong thấp, sâu
răng, đau nhức các đầu gân xương, cảm cúm, ho, ho gà,
dị ứng. Còn dùng trị rắn độc cắn, giải độc rượu, bia, chống say tàu xe. Hiện
nay cà gai leo đã được nghiên cứu và chứng minh có tác dụng điều trị viêm gan
do virus, xơ gan và hỗ trợ điều trị ung thư gan. Ngày dùng 16
– 20 g dưới dạng thuốc sắc.
Một số công trình nghiên cứu tìm hiểu về công dụng của cây
cà gai leo cho kết quả rất tốt trong việc làm thuốc chữa viêm gan đặc biệt
là viêm gan B mạn tính thể hoạt động. Đây là một hướng rất
đáng kỳ vọng khi mà thuốc tây chữa bệnh này thường quá đắt và có nhiều tác dụng
phụ. Ngoài ra, cây cà gai leo còn có tác dụng giảm nhanh các triệu chứng lâm
sàng mệt mỏi, đau tức hạ sườn phải, nước tiểu vàng, da niêm
mạc vàng... Đồng thời, thuốc không gây tác dụng ngoài ý muốn trên thực nghiệm
và lâm sàng. Cà gai leo cũng đã được nghiên cứu và chứng minh có tác dụng điều
trị viêm gan do virus, xơ gan và hỗ trợ trị ung thư gan.
Các hoạt chất có trong cà gai leo và đặc biệt là dược chất
glycoalcaloid có tác dụng làm chậm sự tiến triển của xơ và giảm mức độ xơ giai
đoạn sớm. Hai công trình nghiên cứu khoa học từ năm 1987 đến năm 2000 của Viện
dược liệu Trung ương là “Nghiên cứu tác dụng ức chế quá trình xơ của cà gai leo
trên mô hình gây xơ gan được thực nghiệm” và “Nghiên cứu công dụng trên
collagenase của cà gai leo”, đã công bố cà gai leo là dược liệu có công dụng
ngăn chặn xơ gan rõ rệt. Ngoài ra, nó còn chứa rất nhiều công trình nghiên cứu
khác đã chứng minh điều này.
Dịch chiết toàn phần từ cây cà gai leo có tác dụng chống oxy
hóa rất tốt. Nó còn chống viêm làm giảm tổn thương do oxy hóa gây ra ở gan, bảo
vệ gan. Trong nghiên cứu của TS. Nguyễn Thị Bích Thu cùng cộng sự về cà gai leo
đã công bố dịch chiết toàn phần từ cây cà gai leo và Glycoalcaloid đều có tác dụng
chống oxy hóa có ý nghĩa tương ứng là 47,5% và 38,1%.
Dịch chiết cà gai leo cũng đã được chứng minh tác dụng ức chế
được một số dòng tế bào ung thư do virus như tế bào ung thư gan (Hep 3B,
PLC/PRF), ung thư cổ tử cung... Ngoài ra, nó còn ức chế được gen
gây ung thư do vi rút. Và còn rất nhiều công trình nghiên cứu khoa học khác đã
chứng minh cà gai leo chữa bệnh gan rất hiệu quả. Cà gai leo giúp kích thích
quá trình tái sinh tế bào gan, chống viêm mạnh, hạ men gan rất tốt. Từ những kết
quả nghiên cứu trên có thể thấy rằng cà gai leo là một trong những dược liệu được
nghiên cứu chuyên sâu và bài bản với những công dụng hỗ trợ điều trị bệnh viêm
gan, ngăn ngừa xơ gan tiến triển, hạ men gan, giải độc và bảo vệ gan rất hiệu
quả.
Đông y cho rằng cà gai leo có vị hơi the, tính ấm, hơi có độc,
có tác dụng tán phong thấp, đau lưng, nhức xương, tiêu độc, tiêu đờm, trừ ho,
giảm đau, cầm máu, trị rắn độc cắn, viêm gan, xơ gan, gan nhiễm mỡ.
Các bài thuốc thường được sử dụng từ cà gai leo bao gồm:
- Chữa
viêm gan, xơ gan, hỗ trợ chống tế bào gây ung thư: Cà gai leo (thân, rễ,
lá) 30g, cây dừa cạn 10g, cây chó đẻ răng cưa (diệp hạ
châu) 10g. Tất cả sao vàng, sắc uống hàng ngày một thang.
- Chữa
tê thấp, đau lưng, nhức mỏi: Cà gai leo 10g, dây gấm 10g, thổ
phục linh 10g, kê huyết đằng 10g, lá lốt 10g. Sao vàng, sắc uống
ngày 1 thang. Liên tục từ 10 - 30 thang.
- Chữa
chứng ho gà, suyễn: Cà gai leo 10g, thiên môn 10g, mạch môn 10g. Sắc ngày
1 thang chia 3.
- Bài
thuốc dùng trị cảm cúm, bệnh dị ứng, ho gà, đau lưng, đau nhức xương, thấp
khớp, rắn cắn: Liều dùng 16 - 20g rễ hoặc thân lá cà gai leo sắc uống hàng
ngày.
- Làm giải
rượu: Theo kinh nghiệm, cà gai leo dùng chữa ngộ độc rượu rất tốt. 100g cà
gai leo khô sắc với 400ml nước còn 150ml, uống trong ngày, nên uống khi
thuốc còn ấm. Hoặc 50g cà gai leo khô hãm với nước sôi, cho người say rượu
uống thay nước. Dùng đến khi tỉnh rượu.
- Chữa
ho do viêm họng: Rễ hoặc thân và lá cà gai leo 15g, lá chanh
30g, sắc uống làm 2 lần trong ngày. Uống khi thuốc còn ấm. Dùng trong 5 -
7 ngày.
- Hỗ trợ
điều trị các bệnh về gan (viêm gan B, xơ gan...): 35g rễ hoặc thân lá cà
gai leo, sắc với 1 lít nước, còn 300ml chia uống 3 lần trong ngày, giúp hạ
men gan, và giải độc gan rất tốt.
Đối với những bệnh nhân mắc viêm gan B, những bệnh nhân đang
điều trị thuốc kháng virus nhưng chưa hiệu quả, người men gan cao, mỡ máu, bệnh
nhân u xơ gan, u gan, suy giảm chức năng gan do nhiều nguyên nhân, người thường
xuyên phải tiếp xúc với rượu bia muốn sử dụng cây cà gai leo đúng cách cần áp dụng:
Ngày dùng 40 gam hãm nước sôi hoặc sắc uống.
Sử dụng cà gai leo hãm nước sôi đun
Có thể kết hợp với mật nhân và cây xạ đen với
liều lượng:
- Cà gai
leo: 30 gam
- Cây mật
nhân: 10 gam
- Cây xạ
đen: 30 gam
Các vị thuốc đem rửa sạch rồi sắc hoặc hãm với 1,5 lít nước,
đun sôi nhỏ lửa và duy trì thời gian sôi nhỏ lửa thêm khoảng 10 phút. Chắt nước
uống trong ngày (Nên uống nóng vị sẽ thơm ngon hơn).
Một số điều cần lưu ý khi sử dụng vị thuốc cà gai leo để trị
bệnh gan:
- Nguồn
gốc thuốc cần được kiểm tra kĩ: Cung cấp dược liệu cà gai leo cần được kiểm
soát chặt chẽ, về chất lượng, nguồn gốc xuất xứ...
- Nhầm lẫn
giữa các giống với nhau. Như họ cà, có thể nhầm lẫn cà gai leo với cà tàu,
cà độc dược, cà dại nhất là những người không có chuyên môn và sau khi dược
liệu đã được sơ chế...
Nếu thuốc không đảm bảo chất lượng sẽ khiến cho việc sử dụng
cà gai leo không những không cho hiệu quả mà còn có thể gây ngộ độc, gây gánh nặng
cho gan, khiến bệnh tình ngày càng trầm trọng hơn, cần được tư vấn dùng thuốc bởi
thầy thuốc có chuyên môn.
Trong những loại dược liệu quý, có lợi ích trong việc chăm
sóc và bảo vệ gan thì cà gai leo được xếp vào nhóm dược liệu hàng đầu. Từ xa
xưa, ông cha ta đã biết sử dụng rễ và thân của cây cà gai leo để chữa bệnh gan,
gan yếu, mẩn ngứa. Không chỉ có vậy, cà gai leo còn được dùng để thanh lọc, giải
độc cơ thể. Thông thường, người ta thường sử dụng rễ và thân loại cây này phơi
khô, sau đó sắc nước uống trong những trường hợp vàng da, chướng bụng, mệt mỏi,
say rượu...